झाडाझडती

झाडाझडती 

विश्वास पाटील हे मराठी कादंबरीकार आणि लघुकथा लेखक आहेत. ग्रामीण जीवनाचे वास्तववादी चित्रण आणि सामाजिक भाष्य यासाठी ते ओळखले जातात. त्यांची सर्वात प्रसिद्ध कादंबरी झाडाझडती आहे, जी जांभळी गावातील लोकांची कथा सांगते, जे सरकार धरण बांधण्याचा निर्णय घेते तेव्हा त्यांच्या घरातून विस्थापित होतात. झाडाझडती कादंबरी ही मानवी विकासाच्या किंमतीबद्दल एक शक्तिशाली आणि हलणारी कथा आहे

पाटील यांचा जन्म 1942 मध्ये महाराष्ट्रातील एका छोट्या गावात झाला. त्यांनी पुणे विद्यापीठात शिक्षण घेतले आणि त्यानंतर अनेक वर्षे पत्रकार म्हणून काम केले. 1974 मध्ये काखत या लघुकथा संग्रहाद्वारे त्यांनी साहित्यिक क्षेत्रात पदार्पण केले. त्यांची पहिली कादंबरी, झाडाझडती, 1988 मध्ये प्रकाशित झाली आणि तिला भारतातील सर्वोच्च साहित्यिक सन्मान, साहित्य अकादमी पुरस्कार मिळाला.

पाटील यांनी 20 हून अधिक कादंबऱ्या आणि लघुकथा संग्रह लिहिले आहेत. त्यांचे कार्य इंग्रजी, फ्रेंच आणि जर्मनसह अनेक भाषांमध्ये अनुवादित झाले आहे. ते साहित्य अकादमी पुरस्कार, पद्मश्री आणि ज्ञानपीठ पुरस्कारासह अनेक पुरस्कारांचे प्राप्तकर्ता आहेत.

विश्वास पाटील यांची झाडाझडती ही कादंबरी जांभळी गावातील लोकांची कथा सांगते, जे सरकार धरण बांधण्याचा निर्णय घेते तेव्हा त्यांच्या घरातून विस्थापित होतात. कादंबरी गावकऱ्यांच्या जीवनाचे अनुसरण करते कारण ते त्यांची घरे, त्यांची उपजीविका आणि त्यांच्या जीवनशैलीच्या नुकसानाचा सामना करण्यासाठी संघर्ष करतात.

या कादंबरीत स्थानिक नेते माधवराव जाधव यांचीही कथा आहे. जाधव हे एक करिष्माई आणि आदरणीय व्यक्ती आहेत जे गावकऱ्यांना त्यांच्या जमिनीचा योग्य मोबदला मिळवून देण्यासाठी मदत करतात. मात्र, त्याला सरकारी अधिकाऱ्यांकडून उदासीनता आणि भ्रष्टाचाराला सामोरे जावे लागत आहे.

शेवटी गावकरी स्वत:चा उदरनिर्वाह करायला उरतात. त्यांना त्यांच्या सरकारच्या किंवा त्यांच्या समुदायाच्या पाठिंब्याशिवाय, नवीन ठिकाणी त्यांचे जीवन पुन्हा तयार करण्यास भाग पाडले जाते. कादंबरी ही मानवी विकासाच्या किंमतीबद्दल एक शक्तिशाली आणि हलणारी कथा आहे

सरकारी अधिकाऱ्यांचे आगमन

जांभळी गावात सरकारी अधिकाऱ्यांच्या आगमनाने कादंबरीची सुरुवात होते. धरण बांधल्यावर त्यांचे गाव पाण्याखाली जाईल, अशी माहिती अधिकारी ग्रामस्थांना देतात. गावकरी हैराण आणि वैतागले आहेत, पण ते प्रकल्प थांबवण्यास असमर्थ आहेत.

गावकऱ्यांच्या काळजीबाबत सरकारी अधिकारी उदासीन आहेत. ते गावकऱ्यांना सहज सांगतात की त्यांना स्थलांतर करावे लागेल आणि सरकार त्यांना त्यांच्या जमिनीचा मोबदला देईल. मात्र, नवीन जमीन खरेदी करण्यासाठी किंवा नवीन घरे बांधण्यासाठी ही भरपाई पुरेशी नाही. अनेक गावकऱ्यांना शहरातील झोपडपट्ट्यांमध्ये जाण्यास भाग पाडले जाईल, जेथे ते दारिद्र्य आणि कोंडीत राहतील.

गावकऱ्यांचे विस्थापन

गावकऱ्यांना घराबाहेर पडण्यासाठी थोडा वेळ दिला जातो. त्यांना त्यांचे सामान, त्यांचे पशुधन आणि त्यांचे जीवन जगण्यास भाग पाडले जाते. राहण्यासाठी नवीन जागेच्या शोधात ते शहरात फिरतात. तथापि, त्यांना लवकरच कळते की शहरातील जीवन सोपे नाही. त्यांना गजबजलेल्या झोपडपट्टीत राहण्यास भाग पाडले जाते आणि त्यांना कामासाठी संघर्ष करावा लागतो.

विस्थापनाच्या अनुभवाने गावकरीही हैराण झाले आहेत. त्यांना असे वाटते की ते त्यांच्या घरातून आणि त्यांच्या समुदायातून उखडले गेले आहेत. ते रागावलेले आणि हताश आहेत आणि त्यांना असे वाटते की त्यांच्याशी अन्याय झाला आहे.

माधवराव जाधव यांचे नेतृत्व

या गदारोळात माधवराव जाधव हे गावकऱ्यांसाठी एक नेते म्हणून समोर येतात. जाधव हे एक करिष्माई आणि आदरणीय व्यक्ती आहेत ज्यांनी गावकऱ्यांच्या हक्कांसाठी लढण्याचा निर्धार केला आहे. गावकऱ्यांच्या जमिनीचा अधिक मोबदला सरकारने मिळावा यासाठी तो प्रयत्न करतो. गावकऱ्यांना शहरात नोकऱ्या आणि घर शोधण्यात मदत करण्याचाही तो प्रयत्न करतो. जाधव यांचे नेतृत्व ग्रामस्थांच्या अस्तित्वासाठी आवश्यक आहे. तो त्यांना आशा देतो आणि तो त्यांना स्वतःला व्यवस्थित करण्यास मदत करतो. त्यांना त्यांच्या हक्कांसाठी लढायलाही मदत करतो.

जीवन पुनर्निर्माण करण्यासाठी संघर्ष

गावकऱ्यांना अनेक आव्हानांना सामोरे जावे लागते कारण ते शहरात त्यांचे जीवन पुन्हा उभे करण्याचा प्रयत्न करतात. त्यांना गजबजलेल्या झोपडपट्टीत राहण्यास भाग पाडले जाते आणि त्यांना कामासाठी संघर्ष करावा लागतो. ते ग्रामीण भागातील असल्यामुळे त्यांच्याशी भेदभावही केला जातो.

गावकऱ्यांनाही विस्थापनाचा आघात सहन करावा लागत आहे. ते अनेकदा उदास आणि चिंताग्रस्त असतात. त्यांना त्यांची घरे आणि त्यांच्या समाजाची आठवण येते. या आव्हानांना न जुमानता गावकऱ्यांनी आपले जीवन पुन्हा उभे करण्याचा निर्धार केला आहे. त्यांना नोकऱ्या मिळू लागतात आणि ते नवीन घरं बांधू लागतात. ते नवीन समुदाय देखील तयार करू लागतात.

आशा गमावणे

गावकरी आपले जीवन पुन्हा उभारण्यासाठी धडपडत असताना ते आशा गमावू लागतात. त्यांना असे वाटते की त्यांना त्यांच्या सरकारने आणि त्यांच्या समाजाने सोडले आहे. ते आपापसात भांडू लागतात आणि ते अधिकाधिक हतबल होतात.

गावकऱ्यांची निराशा समजण्यासारखी आहे. त्यांनी खूप काही केले आहे आणि त्यांना अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागत आहे. तथापि, हे लक्षात ठेवणे महत्त्वाचे आहे की ते एकटे नाहीत. त्यांना मदत करण्यास तयार असलेले बरेच लोक आहेत.

सतत संघर्ष

माधवराव जाधव गावकऱ्यांसाठी लढत आहेत. गावकऱ्यांच्या जमिनीचा अधिक मोबदला सरकारने मिळावा यासाठी तो प्रयत्न करतो. गावकऱ्यांना शहरात नोकऱ्या आणि घर शोधण्यात मदत करण्याचाही तो प्रयत्न करतो.

जाधव यांचा संघर्ष सोपा नाही. त्याला सरकारी अधिकाऱ्यांची उदासीनता आणि भ्रष्टाचाराचा सामना करावा लागतो. मात्र, गावकऱ्यांना मदत करण्याचा त्यांचा निर्धार आहे. त्याला माहित आहे की ते अधिक चांगल्यासाठी पात्र आहेत.

नवीन अध्यायाची सुरुवात

अनेक वर्षांच्या संघर्षानंतर, गावकरी शेवटी त्यांचे जीवन पुन्हा तयार करण्यास सुरवात करतात. त्यांना नवीन नोकऱ्या मिळतात आणि ते नवीन घरे बांधू लागतात. ते नवीन समुदाय देखील तयार करू लागतात.

गावकऱ्यांचे नवीन जीवन परिपूर्ण नाही. त्यांच्यासमोर अजूनही आव्हाने आहेत, पण यश मिळवण्याचा त्यांचा निर्धार आहे. त्यांना माहित आहे की त्यांनी खूप लांब पल्ला गाठला आहे आणि त्यांनी जे काही साध्य केले आहे त्याचा त्यांना अभिमान आहे 

भविष्य

कादंबरीचा शेवट गावकऱ्यांनी भविष्याकडे पाहत होतो. त्यांचे जीवन पुन्हा घडवण्याचा आणि त्यांच्या मुलांचे चांगले भविष्य घडवण्याचा त्यांचा निर्धार आहे. गावकऱ्यांची कथा ही आशेची कहाणी आहे. हे मानवी आत्म्याच्या दृढतेबद्दल एक कथा सांगते. समुदाय आणि एकता यांचे महत्त्व सांगणारी ही कथा आहे. लोकांच्या त्यांच्या हक्कांसाठी लढण्याच्या शक्तीची ही कथा आहे.

झाडाझडती ही एक शक्तिशाली आणि चालणारी कादंबरी आहे जी विकासाच्या मानवी खर्चाची कथा सांगते. या कादंबरीमध्ये गावकऱ्यांना भेडसावणाऱ्या आव्हानांचे वास्तववादी चित्रण आहे, कारण ते नवीन ठिकाणी त्यांचे जीवन पुन्हा उभारण्यासाठी धडपडत आहेत. ही कादंबरी विकास प्रकल्पांबाबत सरकारच्या भूमिकेवरही सामाजिक भाष्य करणारी आहे. विकास प्रकल्पांमुळे विस्थापित झालेल्या लोकांच्या गरजा लक्षात घेण्यात सरकार अनेकदा कसे अपयशी ठरते हे पाटील दाखवतात. ही कादंबरी सामाजिक न्यायाचे महत्त्व आणि गरीब आणि उपेक्षितांच्या हक्कांचे रक्षण करण्याची गरज आहे याची आठवण करून देणारी आहे.

सामाजिक न्याय किंवा विकासाच्या मानवी खर्चात स्वारस्य असलेल्या प्रत्येकासाठी मी या कादंबरीची शिफारस करतो. ही कादंबरी विचार करायला लावणारी आणि महत्त्वाची वाचनीय आहे.

या कादंबरीचे वास्तववाद, सामाजिक भाष्य आणि साहित्यिक गुणवत्तेसाठी समीक्षकांनी कौतुक केले आहे. याने साहित्य अकादमी पुरस्कार आणि इंदिरा गोस्वामी राष्ट्रीय पुरस्कारासह अनेक पुरस्कार जिंकले आहेत.

झाडाझडती भारतीय साहित्य, सामाजिक न्याय, किंवा पर्यावरण मध्ये स्वारस्य असलेल्या प्रत्येकासाठी वाचणे आवश्यक आहे. ही एक शक्तिशाली आणि हलणारी कादंबरी आहे जी तुम्ही ती वाचून पूर्ण केल्यानंतरही तुमच्यासोबत राहील.

येथे कादंबरीची काही बलस्थाने आहेत:

•     कादंबरी अभ्यासपूर्ण आणि वास्तववादी आहे. पाटील यांना ते ज्या मुद्द्यांवर लिहित आहेत   त्यांची सखोल जाण आहे आणि ते त्यांना माहितीपूर्ण आणि आकर्षक अशा प्रकारे    जिवंत  करतात.
•   कादंबरी सुंदर लिहिली आहे. पाटील यांचे गद्य गेय आणि उद्बोधक आहे आणि ते गावकऱ्यांच्या जगाचे ज्वलंत चित्र रेखाटतात.
•   कादंबरी विचार करायला लावणारी आहे. विकासाचा लोकांवर आणि पर्यावरणावर काय परिणाम होतो, असे महत्त्वाचे प्रश्न पाटील यांनी उपस्थित केले.

 Click Here to Buy