स्टीफन हॉकिंग: सर्व शक्यतांना नकार देणारे एक तेजस्वी मन

स्टीफन विल्यम हॉकिंग हे एक प्रख्यात सैद्धांतिक भौतिकशास्त्रज्ञ, विश्वशास्त्रज्ञ आणि लेखक होते ज्यांनी त्यांच्या शारीरिक स्थितीच्या मर्यादा झुगारून त्यांच्या काळातील सर्वात प्रभावशाली शास्त्रज्ञ बनले. सामान्य सापेक्षता आणि कृष्णविवरांच्या क्षेत्रातील त्यांच्या महत्त्वपूर्ण कार्याने विश्वाबद्दलच्या आपल्या समजात क्रांती घडवून आणली. लहान वयातच दुर्बल मोटर न्यूरॉन रोगाचे निदान झाले असूनही, हॉकिंगची दृढनिश्चय, बुद्धी आणि अदम्य आत्म्याने त्यांना विज्ञानात विलक्षण योगदान देण्यास आणि जगभरातील लाखो लोकांना प्रेरणा देण्यास सक्षम केले.

प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण:

8 जानेवारी 1942 रोजी स्टीफन हॉकिंग यांचा जन्म इंग्लंडमधील ऑक्सफर्ड येथे झाला. त्याचे पालक, फ्रँक आणि इसोबेल हॉकिंग हे दोघेही ऑक्सफर्ड विद्यापीठाचे पदवीधर होते. हॉकिंगची सुरुवातीची वर्षे शैक्षणिक कुतूहल आणि समस्या सोडवण्याच्या कौशल्याने चिन्हांकित होती. त्यांनी सेंट अल्बन्स स्कूलमध्ये शिक्षण घेतले, जिथे त्यांना गणित आणि भौतिकशास्त्रात खूप रस होता.

1959 मध्ये, हॉकिंग यांनी ऑक्सफर्ड विद्यापीठात नैसर्गिक विज्ञानाचा (Natural Science)अभ्यास करण्यासाठी शिष्यवृत्ती मिळवली. तेथे, त्याने एक अपवादात्मक विद्यार्थी म्हणून ख्याती निर्माण केली, त्याने त्याच्या अभ्यासात खोलवर जाऊन विश्वाच्या रहस्यांचा शोध घेतला. त्यांची प्रतिभा ओळखून, हॉकिंगच्या शिक्षकांनी त्यांना पीएच.डी.साठी प्रोत्साहन दिले. कॉस्मॉलॉजी मध्ये.

करिअर आणि वैज्ञानिक यश:

हॉकिंगच्या कारकिर्दीला एक उल्लेखनीय वळण मिळाले जेव्हा त्यांना त्यांच्या पदवीच्या अभ्यासादरम्यान वेगाने प्रगती होत असलेल्या मोटर न्यूरॉन रोगाची लक्षणे जाणवू लागली. 1963 मध्ये जेव्हा ते फक्त 21 वर्षांचे होते तेव्हा त्यांना लू गेह्रिगच्या आजाराचे निदान झाले, ज्याला अमायोट्रॉफिक लॅटरल स्क्लेरोसिस (ALS) असेही म्हणतात. डॉक्टरांनी त्याला फक्त दोन वर्षे जगायला दिले.

त्याच्या पूर्वनिश्चितीमुळे बिनधास्त, हॉकिंगने स्वतःला त्यांच्या कामात झोकून दिले, त्यांच्या संशोधनावर लक्ष केंद्रित केले आणि त्यांच्या बौद्धिक क्षमतेच्या सीमांना धक्का दिला. 1966 मध्ये त्यांनी “प्रॉपर्टीज ऑफ एक्सपांडिंग युनिव्हर्स” या त्यांच्या प्रबंधासह कॉस्मॉलॉजीमध्ये डॉक्टरेट पूर्ण केली. याच काळात तो जेन वाइल्डला भेटला, ज्यांच्याशी त्यांनी नंतर लग्न केलं आणि त्यांना तीन मुले आहेत.

1970 च्या दशकात, हॉकिंग यांनी कृष्णविवरांबद्दलच्या आमच्या कुतूहलात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. भौतिकशास्त्रज्ञ रॉजर पेनरोज यांच्यासमवेत त्यांनी केलेल्या संशोधनामुळे सिंग्युलॅरिटी प्रमेय तयार झाला, ज्याने हे दाखवून दिले की काही विशिष्ट परिस्थितींमध्ये, प्रचंड ताऱ्यांच्या संकुचिततेमुळे कृष्णविवरांची निर्मिती होऊ शकते.

तथापि, हॉकिंगची सर्वात महत्त्वपूर्ण प्रगती 1974 मध्ये झाली जेव्हा त्यांनी हॉकिंग रेडिएशनची संकल्पना मांडली. या सिद्धांताने असे दाखवून दिले की कृष्णविवर पूर्णपणे काळे नसतात परंतु त्यांच्या घटना क्षितिजाच्या जवळ असलेल्या क्वांटम प्रभावामुळे रेडिएशन उत्सर्जित करतात. या शोधाने प्रदीर्घ काळ चाललेल्या विश्वासांना आव्हान दिले आणि विश्वाच्या वर्तणुकीबद्दलच्या आपल्या समजावर खोल परिणाम झाला.

1988 मध्ये, हॉकिंग यांनी त्यांचे “अ ब्रीफ हिस्ट्री ऑफ टाइम” हे पुस्तक प्रकाशित केले, ज्याचा उद्देश जटिल वैज्ञानिक संकल्पना व्यापक प्रेक्षकांसाठी उपलब्ध करून देणे हा होता. हे पुस्तक तात्काळ आंतरराष्ट्रीय बेस्टसेलर बनले, जे वाचकांना विश्वाच्या उत्पत्ती आणि भविष्यातील अंतर्दृष्टीने मोहित करते. याने हॉकिंगचा वैज्ञानिक सुपरस्टार म्हणून दर्जा मजबूत केला आणि त्यांचे कार्य जगभरातील लाखो लोकांच्या नजरेस आणले.

वैयक्तिक जीवन आणि वारसा:

स्टीफन हॉकिंग यांचे वैयक्तिक जीवन विजय आणि प्रतिकूलतेने चिन्हांकित होते. 1990 मध्ये, गोंधळलेल्या लग्नानंतर, त्यांचा आणि जेन वाइल्डचा घटस्फोट झाला. नंतर त्यांनी 1995 मध्ये त्यांची परिचारिका इलेन मेसनशी लग्न केले. तथापि, हे लग्न 2006 मध्ये घटस्फोटातही संपले.

त्यांच्या शारीरिक मर्यादा असूनही, हॉकिंग एक सक्रिय आणि व्यस्त सार्वजनिक व्यक्तिमत्व राहिले. त्यांनी वैज्ञानिक शोधनिबंध प्रकाशित करणे, व्याख्याने देणे आणि वैज्ञानिक प्रवचनात योगदान देणे चालू ठेवले. हॉकिंगचा विशिष्ट आवाज, भाषण-निर्मिती यंत्राद्वारे वितरित केला गेला, तो त्यांच्या वैज्ञानिक पराक्रमाचा समानार्थी बनला.

त्यांच्या संपूर्ण आयुष्यात, हॉकिंग यांना त्यांच्या महत्त्वपूर्ण कार्यासाठी असंख्य प्रशंसा आणि सन्मान मिळाले. ते रॉयल सोसायटीचे फेलो म्हणून निवडले गेले, कोपली पदक बहाल करण्यात आले आणि इतर अनेक प्रतिष्ठित पुरस्कारांसह प्रेसिडेंशियल मेडल ऑफ फ्रीडम प्राप्त झाले. विज्ञानातील त्यांचे योगदान आणि जटिल कल्पना सामान्य लोकांपर्यंत पोहोचवण्याची त्यांची क्षमता याने जगावर अमिट छाप सोडली.

स्टीफन हॉकिंग यांचे 14 मार्च 2018 रोजी वयाच्या 76 व्या वर्षी निधन झाले. त्यांच्या मृत्यूने एक तल्लख मन गमावले, परंतु त्यांचा वारसा जगभरातील अनेक पिढ्या शास्त्रज्ञ, संशोधक आणि व्यक्तींना प्रेरणा देत आहे. हॉकिंगचे धैर्य, चिकाटी आणि अतुलनीय बौद्धिक कामगिरी मानवी आत्म्याच्या सामर्थ्याचा आणि शारीरिक मर्यादा ओलांडण्याच्या मानवी मनाच्या क्षमतेचा पुरावा म्हणून काम करतात.

स्टीफन हॉकिंग यांनी खूप पुस्तके लिहिली आहेत. विश्वाची उत्पत्ती, रहस्ये , कृष्णविवर इत्यादी अनेक विषयांवर सखोल अशी पुस्तके लिहिली आहेत. “अ ब्रीफ हिस्ट्री ऑफ टाईम” १९८८ साली प्रकाशित झालेल्या या पुस्तकात वरील सर्व जटिल संकल्पनांचे अगदी सोप्या भाषेत म्हणजे सर्वसामान्यांना सहजरित्या समजतील अशा भाषेत लिहिले गेले आहे. त्यांनी लिहिलेल्या अनेक पुस्तकांपैकी मोजक्या पाच पुस्तकांची थोडक्यात माहिती दिली आहे. हि सर्व पुस्तके बेस्ट सेलर म्हणून नावाजली गेली आहेत.

ही पुस्तके एकत्रितपणे स्टीफन हॉकिंगची जटिल वैज्ञानिक सिद्धांत आणि सामान्य जनता यांच्यातील अंतर भरून काढण्याची क्षमता दर्शवतात. त्यांची सखोल अंतर्दृष्टी, मनमोहक लेखनशैली आणि अमूर्त संकल्पना व्यक्त करण्याची क्षमता यामुळे त्यांची कामे लोकप्रिय विज्ञानाच्या क्षेत्रात प्रभावशाली आणि टिकाऊ योगदान आहेत.

1. “अ ब्रीफ हिस्ट्री ऑफ टाईम” (1988): या ग्राउंडब्रेकिंग पुस्तकात, स्टीफन हॉकिंग यांनी विश्वाची उत्पत्ती, रचना आणि अंतिम नशिबाचा अभ्यास केला आहे. बिग बँग सिद्धांत, कृष्णविवर आणि काळाचे स्वरूप यासारख्या जटिल वैज्ञानिक संकल्पनांचा शोध घेऊन, हॉकिंग विश्वविज्ञानाचे संक्षिप्त आणि सुलभ विहंगावलोकन सादर करतात. “अ ब्रीफ हिस्ट्री ऑफ टाईम” हे जगभरात बेस्ट सेलर बनले आहे, ज्याने प्रगल्भ वैज्ञानिक कल्पना व्यापक प्रेक्षकांपर्यंत पोहोचवल्या आहेत आणि हॉकिंगची वैज्ञानिक सुपरस्टार म्हणून स्थिती मजबूत केली आहे.

2. “ब्लॅक होल्स आणि बेबी युनिव्हर्सेस आणि इतर निबंध” (1993): निबंधांच्या या संग्रहात, हॉकिंग त्यांच्या मनाची आणि वैज्ञानिक प्रवासाची झलक देतात. कृष्णविवरांच्या स्वरूपापासून ते वेळ प्रवासाच्या शक्यतेपर्यंत, विश्वाच्या गूढ गोष्टींवर प्रकाश टाकणाऱ्या अनेक विषयांवर ते चर्चा करतात. हॉकिंगचा अनोखा दृष्टीकोन, गुंतागुंतीच्या कल्पना गुंतवून ठेवण्याच्या त्यांच्या क्षमतेसह, हे पुस्तक विज्ञानप्रेमी आणि सामान्य लोकांसाठी वाचनीय बनते.

3. “द युनिव्हर्स इन अ नटशेल” (2001): “अ ब्रीफ हिस्ट्री ऑफ टाइम” मध्ये मांडलेल्या संकल्पनांवर आधारित हॉकिंग विश्वाच्या संरचनेचा सर्वसमावेशक शोध सादर करतात, अगदी लहान कणांपासून ते अवकाशाच्या विशालतेपर्यंत. ज्वलंत उदाहरणे आणि स्पष्ट स्पष्टीकरणांसह, तो क्वांटम मेकॅनिक्स, स्ट्रिंग सिद्धांत आणि भौतिकशास्त्राच्या एकात्मिक सिद्धांताचा शोध यासारख्या विषयांवर चर्चा करतो. “द युनिव्हर्स इन अ नटशेल” हे एक दृष्यदृष्ट्या आश्चर्यकारक आणि बौद्धिकदृष्ट्या उत्तेजक पुस्तक आहे जे ब्रह्मांडाबद्दलची आपली समज अधिक वाढवते.

4. “द ग्रँड डिझाईन” (2010): भौतिकशास्त्रज्ञ लिओनार्ड म्लोडिनोसह सह-लेखक, “द ग्रँड डिझाईन” अस्तित्वातील मूलभूत प्रश्न आणि वास्तवाचे स्वरूप हाताळते. हॉकिंग आणि म्लोडिनो बहुविश्वाची संकल्पना एक्सप्लोर करतात, ही कल्पना आहे की आपले विश्व अनेकांपैकी एक असू शकते. ते भौतिकशास्त्रातील तत्त्वे, गुरुत्वाकर्षणाची भूमिका आणि प्रत्येक गोष्टीच्या सिद्धांताचा शोध घेतात. “द ग्रँड डिझाईन” पारंपरिक विचारसरणीला आव्हान देते आणि आपल्या विश्वाची उत्पत्ती आणि नियमांबद्दल नवीन अंतर्दृष्टी देते.

5. “माय ब्रीफ हिस्ट्री” (2013): या वैयक्तिक संस्मरणात, स्टीफन हॉकिंग यांनी युद्धानंतरच्या इंग्लंडमधील त्यांच्या बालपणापासून ते त्यांच्या महत्त्वपूर्ण वैज्ञानिक शोधांपर्यंत, त्यांच्या जीवनाचा एक जिव्हाळ्याचा अहवाल दिला आहे. त्यांच्या वैयक्तिक आणि व्यावसायिक अशा दोन्ही अनुभवांवर विचार करून, हॉकिंग किस्सा, आव्हाने आणि विजय सामायिक करतात, वाचकांना वैज्ञानिक प्रतिभामागील माणसाची झलक देतात. “माय ब्रीफ हिस्ट्री” लवचिकता, उत्कटता आणि ज्ञानाचा पाठपुरावा यांचे आकर्षक वर्णन देते.

शेवटी, स्टीफन हॉकिंगचा उल्लेखनीय जीवन प्रवास मानवी आत्म्याच्या विजयाचा दाखला आहे. विश्वाच्या रहस्यांबद्दलच्या त्यांच्या सुरुवातीच्या आकर्षणापासून ते विश्वशास्त्रातील त्यांच्या महत्त्वपूर्ण शोधांपर्यंत, हॉकिंगचा वारसा चिकाटी, तेज आणि आपण राहत असलेल्या विश्वाची गहन समज आहे. त्यांचे विज्ञानातील योगदान आणि त्यांच्या कल्पनांनी प्रेक्षकांना मोहित करण्याची त्यांची क्षमता येत्या काही वर्षांपर्यंत विश्वाबद्दलच्या आमच्या समजाला आकार देत राहील. स्टीफन हॉकिंग हे वैज्ञानिक चिन्ह आणि मानवी ज्ञानाच्या सीमा शोधण्याचे धाडस करणाऱ्या सर्वांसाठी प्रेरणास्थान म्हणून कायमचे स्मरणात राहतील.

स्टीफन हॉकिंग यांच्यावरील पुस्तके वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा